Zachowania kompulsywne są czynnościami lub działaniami, charakteryzującymi się trudnością w opanowaniu, powtarzalnością ich występowania oraz ukrytą gdzieś głęboko w umyśle koniecznością wykonywania ich mimo tego, że często prowadzą do negatywnych skutków. Osoby zmagające się z takową trudnością na co dzień odczuwają przymus wykonania nawet takiej czynności, której konsekwencje są szkodliwe, a oni są tego świadomi.
Poniżej kilka przykładów zachowań kompulsywnych:
• Kompulsywne sprzątanie – objawia się obsesyjną potrzebą utrzymywania porządku wokół siebie, co bardzo często może prowadzić do konfliktów z otoczeniem;
• Kompulsywne jedzenie – to spożywanie dużej ilości jedzenia nawet w momencie, gdy nie odczuwa się głodu
• Kompulsywne sprawdzanie – np. czy drzwi są zamknięte lub żelazko wyłączone. To może zaburzać codzienne funkcjonowanie i skutkować np. częstym spóźnianiem się do pracy.
• Kompulsywne zakupy – to obsesyjna potrzeba kupowania zbędnych rzeczy, prowadząca do gromadzenia przedmiotów oraz do pogłębiania problemów finansowych.
Przyczyny występowania zachowań kompulsywnych:
Przyczyny kompulsywnych zachowań często są skutkiem kombinacji czynników biologicznych, środowiskowych, genetycznych i psychologicznych.
Badania udowadniają istnienie ryzyka dziedziczenia zachowań kompulsywnych, a to sugeruje, że ludzie są bardziej lub mniej podatni na rozwój tychże zachowań. Jest to konsekwencją płynącą z czynników genetycznych.
Ludzie, którzy zmagają się z różnymi zaburzeniami psychicznymi, np. nerwicą, ADHD, depresją czy zaburzeniami lękowymi, są zwykle bardziej podatni na rozwinięcie zachowań kompulsywnych.
Do występowania kompulsywnych zachowań mogą przyczyniać się różne nieprawidłowości zachodzące w układzie nerwowym, a zwłaszcza w obszarze mózgu odpowiedzialnym za kontrolę impulsów.
Traumy, przemoc, stres i inne życiowe doświadczenia mogą mieć znaczny wpływ na wykształcenie się mechanizmów obronnych, które okazują się być kompulsywne.
Osoby mające problem z niską samooceną i trudności w radzeniu sobie z emocjami mają większą tendencję do zachowań kompulsywnych, które są formą ucieczki przed natłokiem nieprzyjemnych myśli.
Kompulsywne zachowania a uzależnienia
Zachowania kompulsywne, tak samo jak uzależnienia, oddziałują na teobszary w mózgu, które są odpowiedzialne za przyjemność i nagrody. Oba wspomniane zjawiska uwalniają neurotransmitery, np. dopaminę, a to wiąże się ze wzmożonym pozytywnym uczuciem powiązanym z wykonywaniem danych czynności. Osoby uzależnione mogą wykazywać tendencję do innych kompulsji, takich jak skłonność do spożywania posiłku w nadmiarze, co jest formą radzenia sobie z niepokojem i stresem – często takie działanie obserwowane jest u osób uzależnionych od alkoholu. Uzależnieni i zachowania kompulsywne mogą wpływać na siebie, co skutkuje ich wzajemnym nasileniem.
Zachowania kompulsywne a alkoholizm
Osoba uzależniona od alkoholu może doświadczać zachowań kompulsywnych związanych ze spożywaniem substancji uzależniającej. W tym momencie na myśl przychodzi binge drinking, czyli nadmierne picie w krótkim czasie. Do takowych zachowań u alkoholika zaliczamy również niekontrolowane sięganie po trunki czy wypijanie bardzo dużych ilości bez zdolności do kontrolowania ich. Takie zachowania mogą doprowadzić do pogłębienia uzależnienia od alkoholu, a to skutkuje podwyższonym ryzykiem występowania chorób związanych z alkoholizmem. Suchy alkoholik również może wykazywać innego rodzaju kompulsywne zachowania. Alkoholikowi bardzo często towarzyszy lęk związany z faktem, że ktoś mógłby chcieć skonfrontować go z jego problemem i zdarza mu się myśleć wręcz obsesyjnie o sposobach ukrycia przed innymi tego, że pije. W tym momencie pojawia się także lęk, np. przed brakiem dostępu do alkoholu, będącym dla niego jedynym ukojeniem.
Niekontrolowany charakter jest najbardziej charakterystyczną cechą kompulsji – osoba z napadem zachowań kompulsywnych może mieć świadomość, że robi źle, ale nie jest w stanie zaprzestać czynności przez siłę odczuwanego przymusu, siedzącego gdzieś bardzo głęboko w umyśle. Prowadzi to do utknięcia w błędnym kole – kompulsje wywołują poczucie winy i wstyd, a to tym bardziej wzmacnia podatność do kompulsywnych zachowań. Po pewnym czasie takie zachowania już nie są reakcją na stres czy trudności codzienności – stają się wszystkim, co wpływa na samopoczucie i życie uzależnionej osoby.
Warto zaznaczyć, że zachowania kompulsywne, tak jak uzależnienie od alkoholu, dotyka nie tylko osoby doświadczającej ich, ale również ludzi żyjących w jej otoczeniu. Bliscy są świadkami utraty kontroli uzależnionego nad tym, co robi, a to prowadzi do konfliktów i izolacji. Osoba uzależniona często nie jest świadoma, w jaki sposób może przerwać cykl kompulsji i odcina się od ludzi, którzy mogliby jej pomóc.
Wpływ zachowań kompulsywnych na życie z alkoholikiem
Zachowania kompulsywne, które są powiązane z alkoholem, odgrywają ogromną rolę w codziennym życiu uzależnionego. Znaczenie traci wszystko to, co było dla niego istotne, a całym światem staje się alkohol i wszystko kręci się już tylko wokół niego. Na dalszy plan schodzą normalne czynności, a najważniejsza okazuje się realizacja występującej kompulsji. Bardzo widoczne staje się zaniedbanie bliskich. Uzależniony unika rozmów z rodziną, spędza z nimi coraz mniej czasu, staje się agresywny i nieprzewidywalny. Bliscy chcą pomóc, a alkoholik reaguje agresją, przez co tworzą się liczne konflikty. Uczucie osamotnienia, płynące z pogorszenia relacji z bliskimi ludźmi, wzmaga rozwój zachowań kompulsywnych.
Zachowania kompulsywne wpływają znacznie na życie zawodowe. Alkoholik późno zjawia się w miejscu pracy, nie jest w stanie dopilnować projektów lub w ogóle przestaje przychodzić do pracy. Problemy z koncentracją prowadzą do straty zatrudnienia i problemów finansowych. Kompulsje również odbijają się na zdrowiu osoby, którą one dotykają – przestaje o siebie dbać, nie zwraca uwagi na to, co je i czy je zdrowo, unika wizyt u lekarza, nie wykonuje żadnej aktywności fizycznej. To skutkuje osłabieniem układu odpornościowego, uszkodzeniem wątroby, problemami z sercem oraz, bardzo często, rozwojem depresji.
Zachowania kompulsywne niestety przejmują całkowitą kontrolę nad codziennym życiem. Alkoholik nie jest w stanie myśleć o niczym innym niż o zaspokojeniu swoich pragnień związanych z nałogiem. Codzienność staje się chaosem, podporządkowanym jednemu celowi, a to prowadzi do rozpadu normalnego funkcjonowania.
Jak leczyć zachowania kompulsywne?
Bardzo istotne jest w miarę szybkie rozpoznanie problemu i rozpoczęcie procesu leczenia zachowań kompulsywnych, gdyż z biegiem czasu mogą się one znacząco pogłębiać, stanowiąc utrudnienie w życiu osoby dotkniętej tym problemem. Pomocna w leczeniu zachowań kompulsywnych jest z pewnością terapia, która może odbywać się w prywatnym ośrodku uzależnień, lub mieć postać wizyt indywidualnych u psychoterapeuty. Pomoc i zrozumienie bliskich osób jest bardzo ważne podczas terapii, dlatego warto również zadbać o relacje.